Η Σπιναλόγκα

Από τη μαθήτρια του ΣΤ1, Ιωάννα Μ.

Με αφορμή την παγκόσμια μέρα κατά της Λέπρας και λόγω του το ότι το νησί αυτό συνδέθηκε άμεσα με αυτήν την ασθένεια μου κίνησε το ενδιαφέρον για να μάθω περισσότερα γι’ αυτό.

Η Σπιναλόγκα είναι μια βραχονησίδα, στην είσοδο του κόλπου της Ελούντας στο νομό Λασιθίου στην Ανατολική Κρήτη. Σήμερα τη Σπιναλόγκα επισκέπτονται κάθε καλοκαίρι χιλιάδες τουρίστες με καραβάκια από τον Άγιο Νικόλαο, την Ελούντα και την Πλάκα για να ξεναγηθούν στα ερειπωμένα της κτίρια.

Ας μάθουμε όμως περισσότερα γι’ αυτό το πολύπαθο νησί που πάνω στα κακοτράχαλα εδάφη της, γράφτηκαν μερικές από τις πιο μαύρες σελίδες ανθρώπινου πόνου και δυστυχίας στην νεότερη ιστορία της Ελλάδας.

Η αρχή της ιστορίας

Η έκταση του μικρού αυτού νησιού είναι μόλις 85 στρέμματα, ενώ το ψηλότερο βουνό της δεν ξεπερνά σε ύψος τα 53 μέτρα. Το 1715 κατελήφθη από τους Τούρκους, ενώ στα τέλη του 19ου αιώνα υπολογίζεται ότι κατοικούνταν από περισσότερες των 200 οικογενειών. Το 1903, όμως, έμελλε ο χαρακτήρας του νησιού να αλλάξει δραματικά, όταν ο ύπατος αρμοστής της Κρητικής Πολιτείας πρίγκιπας Γεώργιος αποφάσισε να το μετατρέψει σε λεπροκομείο, μεταφέροντας τους ασθενείς που ζούσαν στην περιοχή ''Μεσκινιά'' έξω από το Ηράκλειο, επειδή αποτελούσαν όπως πίστευαν εκείνη την εποχή, εστία μόλυνσης για τις γύρω περιοχές.

Η μεταφορά στο νησί

Πολύ συχνά οι λεπροί μεταφέρονταν στο νησί με τη βία, πολλές φορές και με χειροπέδες, ενώ όσοι πήγαιναν εκεί γνώριζαν ότι δεν θα γυρίσουν ποτέ ξανά στα σπίτια τους και στην προηγούμενη ζωή τους. Στο λιμάνι, μάλιστα, όπου έφταναν οι βάρκες με τους ασθενείς, υπήρχε μια επιγραφή που έγραφε: ''Ο εισερχόμενος να αποθέσει κάθε ελπίδα''. Επιπλέον, επί σειρά ετών οι νεοφερμένοι ασθενείς οδηγούνταν σε κλειστούς χώρους, σαν φυλακές, ενώ πίσω τους έκλεινε και τους απομόνωνε για πάντα από τον κόσμο μια βαριά καγκελόπορτα.

Η δραματική διαβίωση

Αν και το νησί διέθετε γιατρό και νοσοκόμους, οι συνθήκες νοσηλείας, αλλά και γενικότερης διαβίωσης των ασθενών ήταν άθλιες, αφού ζούσαν σε μισοκατεστραμένες κατοικίες με ένα μικρό επίδομα που τους χορηγούσε η πολιτεία, το οποίο δεν έφτανε να καλύψει ούτε τις βασικές τους ανάγκες. Σε όσους το επέτρεπε η κατάσταση της υγείας τους, προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν τροφή ψαρεύοντας ή καλλιεργώντας τη γη. Δεν ήταν σπάνιο, ακόμη, κάποιοι ασθενείς να δραπετεύουν και να αναζητούν τροφή σε απέναντι χωριά. Όσοι από τους ''παραβάτες'' συλλαμβάνονταν, κλείνονταν σε μία απάνθρωπη φυλακή, με ακόμη αθλιότερες συνθήκες διαβίωσης. Παρ' όλες τις αντιξοότητες, όμως, οι ανθρώπινες ψυχές όχι μόνο δεν το έβαλαν κάτω, αλλά ανέπτυξαν μια ιδιόρρυθμη κοινωνικότητα, με δικούς της κανόνες και αξίες.

Αναφερόταν, ακόμη, σε δημοσιευμένα κείμενα της δεκαετίας του 1930, ότι οι ασθενείς στη Σπιναλόγκα, μη έχοντας καμία εργασία, ''διασκέδαζαν'' κοιτάζοντας τη θάλασσα, παίζοντας μερικά απλά παιχνίδια ή μερικά όργανα μουσικής. Άλλες φορές γλεντούσαν, έπιναν και μεθούσαν, καταριούνταν μεγαλόφωνα την τύχη τους, μισούσαν ή αγαπούσαν τους υπόλοιπους συνοδοιπόρους τους. Μέσα στην πολυετή λειτουργία του λεπροκομείου, μερικοί λεπροί έπεσαν στη θάλασσα να πνιγούν ή αυτοκτόνησαν με άλλους τρόπους για να ξεφύγουν από τη φρικτή ζωή τους, ενώ λιγοστοί κατάφεραν να δραπετεύσουν κολυμπώντας και να ξεφύγουν για πάντα από το νησί. Πολλοί, πάντως, από τους ασθενείς στο νησί πέθαιναν τελείως αβοήθητοι, παραμορφωμένοι, τυφλοί, ή ακρωτηριασμένοι, μέσα σε φρικτούς πόνους.

Μια λαμπερή ακτίνα φωτός

Η ζωή των λεπρών άλλαξε το 1936, όταν μεταφέρθηκε στη Σπιναλόγκα ο Επαμεινώνδας Ρεμουνδάκης, τριτοετής φοιτητής της Νομικής, χτυπημένος, μετά την αδελφή του που ήταν ήδη στο νησί, από τη νόσο. Ο Ρεμουνδάκης, ένας από τους λίγους μορφωμένους ασθενείς, δεν αφέθηκε μοιρολατρικά στην αθλιότητα της ζωής στο νησί, αλλά αγωνίστηκε με πάθος να καλυτερεύσει τις συνθήκες ζωής των χανσενικών, απαιτώντας από την πολιτεία καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και νοσηλείας.

Μερικές από τις πρωτοβουλίες που πήρε ήταν: ίδρυσε την ''Αδελφότητα Ασθενών Σπιναλόγκας'', οργάνωσε υπηρεσία καθαριότητας κοινόχρηστων χώρων, δημιούργησε θέατρο, κινηματογράφο, καφενεία και κουρείο (που εκμεταλλεύονταν οι ίδιοι οι ασθενείς), έφερε ασβέστη για την απολύμανση των σπιτιών και την εξαφάνιση της ενοχλητικής δυσοσμίας, φύτεψε δέντρα, έφερε ηλεκτρογεννήτρια για ρεύμα στο νησί, πριν ακόμη αποκτήσει ακόμη και η Πλάκα, το απέναντι χωριό και τοποθέτησε μεγάφωνα στους δρόμους που έπαιζαν κλασική μουσική.

Η περίοδος της Κατοχής

Η Σπιναλόγκα ήταν το μόνο, ίσως, μέρος της Ελλάδας που δεν κατέλαβαν οι Γερμανοί στη διάρκεια της Κατοχής, φοβούμενοι την μετάδοση τη νόσου. Έτσι, αφού εκκένωσαν και οχύρωσαν το απέναντι χωριό, την Πλάκα, φοβούμενοι απόβαση των συμμάχων, αναγκάστηκαν να στέλνουν οι ίδιοι τρόφιμα στους ασθενείς του νησιού, για να μην φτάσουν στην ξηρά και μολύνουν τα στρατεύματά τους.

Οι πρώτες αντιδράσεις

Με το πέρασμα των χρόνων, πολλοί από τους επισκέπτες του νησιού εξοργίστηκαν από τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης και εξέφρασαν τη διαμαρτυρία τους στέλνοντας επιστολές στην ελληνική κυβέρνηση.

Ένας από αυτούς, ο νομάρχης Λασιθίου, έστειλε το 1925 μια επιστολή στον Ελ. Βενιζέλο, στηλιτεύοντας την ακαταλληλότητα του νησιού για λεπροκομείο.

Η αρχή του τέλους...

Μετά από πολλά χρόνια ερευνών, το 1948 ανακαλύφθηκε στην Αμερική το πρώτο φάρμακο για την αντιμετώπιση της λέπρας. Έτσι, οι ασθενείς άρχισαν να θεραπεύονται και η Σπιναλόγκα άδειασε σταδιακά από τους ασθενείς, μέχρι και το 1957, οπότε αποχώρησαν και οι τελευταίοι και το λεπροκομείο έκλεισε οριστικά. Πολλοί, πάντως, ασθενείς αρχικά αρνούνταν να εγκαταλείψουν το νησί, πιστεύοντας ότι το ''στίγμα'' της νόσου δεν είχε φύγει ακόμη από πάνω τους και από τα βλέμματα των συνανθρώπων τους και ότι ποτέ πια δεν θα τους δεχτούν ως ισότιμα μέλη στις ''καθαρές'' κοινωνίες τους.

Από το κολαστήριο ψυχών, στο τουριστικό αξιοθέατο...

Μετά την αναχώρηση και των τελευταίων ασθενών το 1957, το νησί εγκαταλείφθηκε, παρέμεινε ακατοίκητο για πολλά χρόνια, ενώ πολλά κτίρια κατεδαφίστηκαν. Η Σπιναλόγκα στις μέρες μας, μετά από πολλά χρόνια εγκατάλειψης, χαρακτηρίστηκε διατηρητέο μνημείο και αρχαιολογικός χώρος και δέχεται επισκέψεις δεκάδων χιλιάδων τουριστών με πλοιάρια, κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, άρχισε η συστηματική αναστήλωση και επισκευή πολλών παλαιών κτισμάτων, δρόμων και ενετικών τειχών.

Σπάνια σ' ένα μνημείο μιλάει τόσο εύγλωττα η Ιστορία

Η ιστορία και ο πολιτισμός στο νησάκι της Σπιναλόγκας έγιναν ένα με το ανθρώπινο δράμα στο πέρασμα των χρόνων. Σπάνια σ' ένα μνημείο η Ιστορία μιλά τόσο εύγλωττα από τα βάθη των αιώνων.

Σπάνια ένα μνημείο κουβαλά στα σπλάχνα του τη σφραγίδα της αρχαίας Ελλάδας, των Σαρακηνών, των Ενετών, των Τούρκων, των Νεοελλήνων. Η Σπιναλόγκα είναι ακοίμητος φρουρός της αρχαίας Ολούντος, ορμητήριο Σαρακηνών πειρατών, εντυπωσιακό ενετικό φρουριακό συγκρότημα επάκτιων οχυρώσεων από το 1579, τουρκικός οικισμός μετά το 1715, τόπος κατοικίας χανσενικών (λεπρών) από το 1904 μέχρι το 1957.

Ετσι για τους παραπάνω λόγους η Σπιναλόγκα είναι κηρυγμένη ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο, ως τόπος ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους και ως αρχαιολογικός χώρος που προστατεύεται από την αρχαιολογική νομοθεσία.

ΠΗΓΗ: http://irakliolive.gr/