Τα παιχνίδια στην αρχαία Ελλάδα

 Από τον μαθητή του Ε1 Νικήτα Α.

Αρχαιολογικές, εθνογραφικές και λαογραφικές μελέτες αποδεικνύουν πως το παιχνίδι όχι μόνον αποτελούσε μέρος της καθημερινότητας σε όλες τις εποχές και σε όλους τους λαούς αλλά και πως πολλά από τα βασικά παιχνίδια δεν έχουν αλλάξει, με το πέρασμα των αιώνων.                                         «Έλληνες αεί παίδες εστέ…» (Πλάτων)

Στην αρχαία Ελλάδα, μέχρι τα επτά του χρόνια, το παιδί έμενε στο σπίτι, όπου έπαιζε διάφορα παιχνίδια. Ο Πλάτων κι ο Αριστοτέλης συμβούλευαν τους γονείς να αφήνουν τα παιδιά τους να διασκεδάζουν ελεύθερα με τα παιχνίδια. Οι αγγειογραφίες μας δίνουν αρκετές πληροφορίες για τα παιχνίδια στην αρχαία Αθήνα, πολλά από τα οποία ήταν πήλινα. Διαβάζοντας, μάλιστα, τα παιχνίδια που έπαιζαν μικροί αλλά και μεγάλοι, στην αρχαία Ελλάδα, θα καταλάβουμε την προέλευση πολλών γνωστών παιχνιδιών μας.    Ένα από τα πρώτα παιχνίδια που έπαιζαν τα μωρά στην αρχαιότητα ήταν «η πλαταγή» ή «σείστρο», μια πήλινη κουδουνίστρα, που την έβαζαν στο χέρι του μωρού και με τον ήχο που έκαναν τα πετραδάκια που είχε μέσα, το έκαναν να ξεχνιέται και να σταματά τα κλάματα.

Αγαπημένο παιχνίδι των μεγαλύτερων σε ηλικία αγοριών ήταν «το άθυρμα», ένα πήλινο αλογάκι πάνω σε ρόδες, που το έσερναν σε όλο το σπίτι. Το παιχνίδι,όμως, που λαχταρούσαν όλα τα αγόρια ήταν ένα «αμαξάκι με ρόδες». Συνήθως, το έσερναν τα αγαπημένα τους σκυλιά κι όταν αυτά κουράζονταν το έσερναν τα παιδιά μόνα τους.   Τα κορίτσια έπαιζαν με κούκλες, τις «πλαγγόνες», οι οποίες, αρχικά, ήταν ακίνητες. Εκείνες οι κούκλες, που είχαν τη δυνατότητα να κινούνται με τη βοήθεια συρμάτων - σαν τις σημερινέςμαριονέτες-τις ονόμαζαν «νευρόσπαστα».Σώζονται πλαγγόνες από κόκαλο και πηλό αλλά χρησιμοποιούσαν και ύφασμα, κερί και ξύλο. Σε πολλές περιπτώσεις, ήταν γυμνές για να μπορούν τα κορίτσια να τις ντύνουν.  Ακινητίνδα (Αγαλματάκια) Το αρχαίο παιχνίδι ακινητίνδαπαίζεται και σήμερα με το όνομα αγαλματάκια, μόνο που υπάρχουν κάποιες διαφορές. Στην ακινητίνδα, οι παίχτες,μόλις δοθεί το σύνθημα, πρέπει να μείνουν ακίνητοι σε όποια στάση βρίσκονται. Εκείνος που θα κουνηθεί βγαίνει από το παιχνίδι. Στα αγαλματάκια, βρίσκονται όλα τα παιδιά στη γραμμή εκτός από ένα. Αυτό το παιδί βρίσκεται περίπου πέντε μέτρα μακριά από τα άλλα παιδιά και με γυρισμένη πλάτη ρωτάει: «Αγαλματάκια ακούνητα, αμίλητα, αγέλαστα, μέρα ή νύχτα;» Τα υπόλοιπα παιδιά, όταν μιλάει, κουνιούνται, όταν όμως ρωτάει απαντούν "μέρα" ή "νύχτα". Αν πουν "νύχτα" συνεχίζεται το παιχνίδι και αν πουν "μέρα" γυρνάει και μένουν όλοι αγάλματα. Τότε, όποιος κουνηθεί μπαίνει στη θέση του παιδιού και ξαναρχίζει το παιχνίδι. H αποδιδρασκίνδρα (κρυφτό) Ένας παίκτης κλείνει τα μάτια του και οι άλλοι τρέχουν να κρυφτούν σε ορισμένο χρόνο .Ο παίκτης ανοίγει τα μάτια του και ψάχνει να τους βρει. Κάθε φορά που βρίσκει έναν , πρέπει να προλάβει να τρέξει πρώτος στη θέση του  αλλιώς χάνει . Ασκωλιασμός (Ασκί) Παιχνίδι της αρχαιότητας αλλά και σημερινό . Στην αρχαιότητα, το παιχνίδι αυτό ήταν ένα είδος ακροβασίας και παιζόταν κατά κύριο λόγο στις γιορτές του Διονύσου: οι παίκτες ανέβαιναν με το ένα πόδι πάνω σε ένα φουσκωμένο ασκί αλειμμένο με λάδι και ο καθένας φανέρωνε την επιδεξιότητά του στην ισορροπία και στην ευλυγισία . Τις περισσότερες φορές, ο παίκτης έπεφτε κάτω, πράγμα που διασκέδαζε τους άλλους παίκτες, οι οποίοι αδιαφορούσαν για το αν θα γελούσαν το ίδιο και οι άλλοι μ’ αυτούς, όταν σε λίγο που θ’ ανέβαιναν κι αυτοί στο λαδωμένο ασκί θα πάθαιναν τα ίδια . Το παιχνίδι αυτό παίζεται και σήμερα στην Ήπειρο με την ονομασία Ασκί . Παραλλαγές του παιχνιδιού: Ένας παίκτης πηδώντας στο ένα πόδι καταδιώκει τους άλλους παίκτες που τρέχουν και με τα δύο πόδια ή μόνο με το ένα πόδι. Στις περιοχές όπου παίζεται έχει τις ιδιαίτερες ονομασίες του: Κουτσαλωνάκι , Κουτσοκαλόγερος. Το αστραγαλίζειν Το αστραγαλίζειν , το παιχνίδι δηλαδή με τους αστραγάλους ή αλλιώς τα κότσια , ήταν από τα πιο αγαπημένα ,τόσο των αγοριών, όσο και των κοριτσιών. Τους αστραγάλους τους μάζευαν από τα πίσω πόδια των κατσικιών και των αρνιών . Καμιά φορά, αντί για αστραγάλους χρησιμοποιούσαν πετρούλες ή καρύδια και αμύγδαλα που τους άρεσαν και να τα τρώνε ! Τα παιδιά έπαιζαν και τους «αρτιάζειν αστραγάλους» , τα«μονάζυγά»:έκρυβε ο ένας τους αστραγάλους στο χέρι του κι ο άλλος προσπαθούσε να μαντέψει αν ο αριθμός των αστραγάλων ήταν μονός ή ζυγός, δηλαδή περιττός ή άρτιος. Απόρραξις Η μπάλα στην αρχαία Ελλάδα λεγόταν σφαίρα και ήταν φτιαγμένη από δέρματα ζώων ή κομμάτια ύφασμα, ραμμένα και παραγεμισμένα με αλογότριχες, άχυρο ή μαλλί.΄Ενα παιχνίδι που παιζόταν τότε με την μπάλα ήταν η "απόρραξις". Παιζόταν από δύο ή και περισσότερα άτομα. Οι παίκτες κτυπούν την μπάλα με δύναμη στο έδαφος ώστε να αναπηδήσει. Έπειτα, την πιάνουν και την ξανακτυπούν. Όποιος παίκτης πετύχει τα πιο πολλά κτυπήματα κερδίζει . Άλλοτε πάλι πετούν την μπάλα στον τοίχο και πρέπει να την πιάσουν πριν πέσει στο έδαφος. Το παιχνίδι αυτό μπορούν να το παίζουν μόνοι τους ή ανά δυο. Τα αγόρια, μάλιστα, κάποιες φορές, πετώντας την μπάλα με τα χέρια, προσπαθούσαν να την περάσουν στο στόμιο ενός αγγείου, κάτι σαν τη σημερινή καλαθοσφαίριση.  Ο νικημένος έπρεπε να πάρει στην πλάτη το νικητή. Αυτό ονομαζόταν  «εφεδρισμός», η "μπέτσα" των Λεριών.  Γιο-γιο Οι παίκτες σκαλίζουν στο ξύλο δυο δίσκους που ενώνονται στο κέντρο με έναν κυλινδρικό άξονα , πάνω στον οποίο στερεώνουν την αρχή μιας κλωστής την οποία στη συνέχεια τυλίγουν γύρω-γύρω . Το γιο-γιο είναι έτοιμο ! Το αφήνουν να πέσει και η κλωστή ξετυλίγεται ,ενώ με μια κίνηση του χεριού ξαναμαζεύεται γύρω από τον άξονα. Έπειτα , το αφήνουν πάλι να πέσει και ξανά από την αρχή.   Η γυγξ Ανάμεσα στα παιχνίδια που προτιμούσαν τα παιδιά, είναι η Ίυγξ. Σε έναν ξύλινο, συνήθως, τροχίσκο ανοίγουν δυο τρύπες, περνούν διπλή κλωστή και αφού την περιστρέψουν, μια τραβούν και μια χαλαρώνουν. Ο ήχος που παράγεται θυμίζει ένα πουλί, την ίυγγα, δηλαδή την μυρμηγκοφάγο, από το οποίο πήρε και το όνομά του το παιχνίδι. Λένε, μάλιστα, πως ανάλογα με τον ήχο μπορούσαν να κάνουν διάφορες προβλέψεις.  Ο διαγραμμισμός (σημερινό αντίστοιχό του η ντάμα) βρέθηκε χαραγμένος στο δυτικό πτερό του Παρθενώνα, ανάμεσα στον δεύτερο και τρίτο κίονα από Βορρά. Παιζόταν πάνω σε κάποιο πινάκιο ή άβακα με γεωμετρικά γραμμικά σχέδια. Κάθε παίκτης είχε 16 πιόνια που παρέτασσε σε δύο σειρές με μία σειρά πίσω κενή και δύο κενές σειρές μπροστά που χώριζαν τα δύο αντίπαλα μέρη. Όπως και στην ντάμα, κάθε παίκτης προσπαθούσε να νικήσει τα αντίπαλα πιόνια και να οδηγήσει τα δικά του στην τελευταία γραμμή. Στον Παρθενώνα το συγκεκριμένο παιχνίδι παιζόταν πάνω σε 8Χ8 τετράγωνα (από κάθετες και οριζόντιες γραμμές). Εις ώμιλλαν Οι «μεγάλοι» της παρέας έπαιζαν το εις ώμιλλαν. Είχαν χαράξει έναν κύκλο στο χώμα και προσπαθούσαν, σημαδεύοντας από ένα ορισμένο σημείο, να στείλουν τον αστράγαλό τους μέσα στον κύκλο. Είχαν ορίσει από πριν ότι ο καθένας είχε δέκα βολές. Ο νικητής σχεδίαζε το κύκλο, αποφάσιζε τη διάμετρο, καθώς και το σημείο βολής.  Κάλαμονπεριβήναι (Καλάμι)  Συχνά, τα παιδιά στην αρχαία Ελλάδα, καβαλούσαν ένα καλάμι και έκαναν πως κάλπαζαν πάνω στο άλογό τους. «Κάλαμονπεριβήναι» το ονόμαζαν αυτό το παιχνίδι. Λένε, μάλιστα, πως ο ίδιος ο βασιλιάς της Σπάρτης, ο Αγησίλαος, διασκέδαζε με τα εγγόνια του καβαλικεύοντας και αυτός ένα καλάμι.    Το κολλαβίζειν Ένας παίκτης στέκεται όρθιος και με το χέρι του σκεπάζει τα μάτια του .Ένας άλλος τον κτυπά και, συγχρόνως, τον ρωτά με ποιο χέρι τον κτύπησε .   Πεντέλιθα (Πεντόβολα) Τα πεντέλιθα είναι ένα αρχαίο παιχνίδι. Παίζεται,όμως, ακόμα και σήμερα. Στο παιχνίδι αυτό μπορούσαν να παίξουν όσα παιδιά ήθελαν. Το κάθε παιδί είχε συγκεντρωμένα πέντε βοτσαλάκια κοντά στα πόδια του. Ο κάθε παίχτης πέταγε ένα βοτσαλάκι ψηλά και έπρεπε να το ξαναπιάσει αφού πρώτα είχε πάρει από κάτω ένα ακόμα βοτσαλάκι. Η σκαπέρδα (Διελκυστίνδα) Οι παίκτες καρφώνουν στο χώμα ένα δοκάρι που στο μέσο του έχει μια τρύπα από όπου περνούν ένα σκοινί. Στις δύο άκρες του, δένεται από ένας παίκτης, έτσι ώστε ο ένας να μην κοιτά τον άλλο και προσπαθούν, τραβώντας με δύναμη, να φέρουν ο ένας τον άλλον κοντά στη δοκό. Το παιχνίδι αυτό παίζεται και με ισάριθμους σε κάθε πλευρά παίκτες. Η τρόπα Η τρόπα χρειαζόταν λαξευμένες τρύπες μέσα στις οποίες προσπαθούσαν οι δύο παίκτες να ρίξουν έναν αστράγαλο ή έναν καρπό. Όμοιο, δηλαδή, με τη σημερινή τρύπα (και λάκκα, γουβίτσα, ή λεφτοκάρυα). Οι  αρχαιολόγοι θεωρούν πως τα παιχνίδια αυτά, κατά πάσα πιθανότητα, παίζονταν από ενηλίκους, καθώς θα ήταν δύσκολο για τα παιδιά να χαράξουν το μάρμαρο. Ανάλογα λαξεύματα έχουν βρεθεί στο Ερέχθειο και στα Προπύλαια, όπως,επίσης, στον ναό του Ηφαίστου στο Θησείο και στο Πρόπυλο του Ιερού της Ελευσίνας.   Τροχός Συνηθισμένο παιχνίδι ήταν «ο τροχός», το "κύλιντρο" τωνΛεριών. Οι τροχοί ήταν,συνήθως, χάλκινοι και υπήρχαν μεγαλύτεροι και μικρότεροι. Η διάμετρός τους κυμαινόταν ανάμεσα στα 80 και 130 εκατοστά. Ο τροχός δεν ήταν,όμως, μόνο παιχνίδι. Τον χρησιμοποιούσαν και στις παλαίστρες, όπου γυμνάζονταν οι νέοι. Ο Ιπποκράτης, μάλιστα, ο φημισμένος γιατρός, στο βιβλίο του «Περί Διαίτης», τον συστήνει σε όσους θέλουν να κρατηθούν σε καλή φυσική κατάσταση.  ΧαλκήΜυία (Τυφλόμυγα) Οι κανόνες του παιχνιδιού ισχύουν από τα αρχαία χρόνια:δένανε με ένα μαντίλι τα μάτια ενός παιδιού που έλεγε: «Χαλκή μύγα θα κυνηγήσω" και οι άλλοι αποκρίνονταν: «Θα κυνηγήσεις μα δεν θα την πιάσεις» και τον χτυπούσαν με τις ζώνες τους μέχρι να πιάσει ένα παιδί. Κύβοι, σκοινάκι, αιώρα (κούνια),  κρικηλασία (το σημερινό στεφάνι, τσέρκι), πύργος, πλειστοβολίνδα, εννεάδα,  τιόδιν, τέσσερα, πόλις  (επιτραπέζιο παιχνίδι με πιόνια), κώνος ή ρόμβος (η γνωστή σβούρα) και , φυσικά, οι πεσσοί (επιτραπέζιο παιχνίδι, πρόγονος της σημερινής ντάμας και του σκακιού )είναι μερικά ακόμα από τα παιχνίδια που έπαιζαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι. Αξίζει ν’ αναφέρουμε πως οι αρχαιολόγοι εντόπισαν πάνω από 50 λαξευμένα παιχνίδια στα δάπεδα και στα σκαλιά των ναών της Ακρόπολης κατά τις εργασίες αναστήλωσης αφού τα  παιδιά κάθε ηλικίας έπαιζαν (σημερινά) επιτραπέζια παιχνίδια που χάραζαν στα σκαλιά και στα δάπεδα των ναών του Ιερού Βράχου!!!